کد مطلب:49404 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:7

گنجینه پرسمان » قرآن

محمد جمال الدين قاسميدر تفسير محاسن التاويل، بر آيه تطهير، چه شبهاتي را وارد كرده است و پاسخ آنها چيست؟

اين آيه دلالت برعصمت مخاطبان آن، يعني اهل بيت (ع) دارد، ليكن برخي از مفسرانِ اهل سنت در اين مسئله خدشه كرده اند.

محمد جمال الدين قاسميدر تفسير محاسن التأويل اشكالاتي را مطرح كرده، كه عمدة أنها از اين قرار است:

اول: از ابن تيميّه نقل ميكند كه وي گفته است:

اين آيه، دلالت بر عصمت علي (ع) ندارد؛ چون خبر از ارادة الهي ميدهد و ميگويد: خدا، تطهير اهل البيت را اراده كرده است، ليكن دليلي نداريم كه اين ارادة، الهي حتماً واقع شده باشد، چنان كه در بسياري از آيات قرآن كريم از ارادههاي الهي خبر داده شده، در حالي كه همة آنها واقع نگرديده است. (تفسير القاسمي5/507 .)

جواب: اگر چه ايشان به تقسيم ارادة الهي به تكويني و تشريعي توجه داشته، ليكن اين دو را با هم خلط كرده است. در آية تطهير (33 احزاب) ارادة تكويني مقصود است كه تخلف نميپذيرد در حالي كه در آياتي، كه به قول ايشان تخلف پذيرفته، ارادة تشريعي مقصود است.

دوم: دعاي رسول اكرم (ص)، كه پس از جمع كردن آنها در زير عبا فرمود: «اللّهمّ هؤلاء أَهل بَيتي فَأَذهب عَنهم الرِجس»، دلالت ميكند كه آنها معصوم نبوده اند؛ زيرا چنين دعايي براي معصوم، تحصيل حاصل و كاري لغو است.(تفسير القاسمي 5/507)

جواب: پاسخ نخست از اين اشكال، كه به اصطلاح جواب نقضي است، اين است:

اگر واقعاً چنين باشد «إهدنا الصراط المستقيم» (ما را به راه راست هدايت كن )كه پيغمبر اكرم (ص) در نماز و غير نماز ميگفت و هدايت الهي را طلب ميكرد، چه معنايي داشت؟ مگر آن حضرت هدايت شده نبود كه چنين دعا ميكرد؟

پاسخ دوّم كه جوابي حلّي است اين است: هدايت، اذهاب رجس، تطهير، غفران و امثال آن داراي مراتب و درجات است كه از ابتدايي ترين مرحله شروع ميشود و تا بي نهايت ادامه دارد. اگر مراتب نازله و اولية اين امور با عصمت ناسازگار باشد، مراتب عالية آن سازگار است.چنان كه در مقابل اينها كفر، شرك، جحد و انكار، طغيان، معصيت و امثال آن نيز داراي مراتب و دركات است. از اين رو پيغمبر اكرم (ص) و ساير معصومين (عليهم السلام) و هدايت شدگان نيز با وجود دست يابي به مراحل عالية هدايت، مرتبة عاليتر را طلب ميكردند در بقيه امور، يعني تطهير، اذهاب رجس و ... نيز اين گونه است.

افزون بر اين، در اين گونه از ادعيه ، ادامة توفيق حركت در صراط مستقيم، توفيق ادامة اذهاب رجس، تداوم تطهير و امثال آن، مطلوب است. از اين جهت تحصيل حاصل نخواهد بود؛ چون ادامة توفيق غير از اصل آن است.

تذكّر: دعاي پيغمبر اكرم (ص) شاهدي بر تكويني بودن ارادة الهي است: زيرا:

1ـ ظاهر برخي روايات اين است كه اين بخش از آيه بعد از دعاي پيغمبر اكرم (ص) نازل شده است.

2ـ پيغمبر اكرم (ص) مستجاب الدعوه بوده است و گرنه «أعوني أَستجب لَكم» غافر/60، «أُجيب دَعوة الداع إِذا دَعان» بقره/186 بي معنا خواهد بود؛ زيرا اگر اين وعدة الهي دربارة دعاي آن حضرت تحقق پيدا نكند دربارة هيچ كس تحقق پيدا نخواهد كرد.

3ـ معناي تشريعي بودن ارادة الهي در اين آيه، اين است كه: اي پيامبر! دعاي تو را دربارة اهل بيت مبني بر ارائة برهان و ملكوت آسمان و زمين، مستجاب نكرديم و برهان خود را به آنان ارائه نخواهيم كرد. آنان نيز همانند ديگران برابر ارادة تشريعي مأمور به تطهير و اذهاب رجس هستند. در حالي كه چنين ادعايي را هيچ كس نميتواند دربارة آن حضرت داشته باشد.

4ـ بنابراين، حتّي اگر خمسة طيّبه مصداق منحصر آيه تطهير نباشند و آيه، ديگران را نيز شامل شود، دعاي آن حضرت دربارة آنان ماية افتخار و مباهات آنهاست، توفيقي كه نصيب شخصيتي مانند امّ سلمه نيز نشد.

سوم: آيه تطهير، شامل همسران رسول خدا (ص)، امير المؤمنين، فاطمة زهرا، حسن و حسين (عليهم السلام) ميشود، ليكن چون فاطمة زهرا، شوهر و فرزندانش اخصّ از همسران آن حضرت هستند، اين دعا را در حق آنها فرمود و در حق همسران خود نكرد. (تفسير القاسمي5/ 508)

به عبارت ديگر: آيه، اختصاص به خمسة طيّبه ندارد، بلكه همسران آن حضرت را نيز شامل است.پس دعاي آن حضرت دلالت بر عصمت آنها نميكند چنان كه آية مزبور، دلالت بر عصمت ندارد؛ چون كسي در مورد همسران آن حضرت ادعاي عصمت نكرده است.

جواب: همسران پيغمبر اكرم (ص) هرگز داخل در آيه تطهير نيستند، چون با اين احتمال/معناي صحيحي پيدا نخواهد كرد. بدين جهت، دعاي آن حضرت دليل بر اختصاص آيه به خمسة طيّبه است، نه دليل بر اخصّ بودن آنان.

چهارم: آيه، دلالت بر عصمت از خطا نميكند؛ زيرا خدا، همسران پيامبر (ص) را مآمور به ترك خطا نكرده است، بلكه خطاهاي آنها را مانند خطاهاي ديگران ميآمرزد. آن گاه به دعاهايي از پيامبر اكرم (ص) اشاره كرده كه آن حضرت از خدا خواسته است او را از خطا دور و پاك گرداند. (تفسير القاسمي5/510)

جواب: اوّلاً، گفته شد كه بر هر نوع پليدي و ناپسندي «رجس» اطلاق شده است. افزون بر اين، «الف و لام» جنس يا استغراق كه بر سر آن آمده هر گونه پليدي و امر نامطلوب را شامل ميشود.

از سوي ديگر، شكي نداريم كه خطا يكي از امور نامطلوب و ناپسند است. بنابراين، وقتي كه آيه ميگويد: جنس پليدي: «الرجس» از اهل البيت امور برداشته شده است طبعا اشتباه و خطا نيز از جمله امور برداشته شده خواهد بود.

ثانياً، لازم نيست تمام فروع و شاخه هاي عصمت از اين آيه فهميده شود، يعني حتي اگر بپذيريم كه اين آيه فقط دلالت بر عصمت از گناه ميكند؛ در عين حال ميگوييم: ادلة ديگر دلالت بر عصمت از خطا ميكند.

ثالثاً، اين بخش از آيه ارتباطي با همسران پيامبر (ص) ندارد تا عدم مصونيت آنها از خطا، دليل مدعا قرار گيرد.

رابعاً دعاهاي پيغمبر اكرم (ص) دربارة خطا همانند دعاها و استغفارهاي آن حضرت از گناه است.

هر جوابي كه دربارة دعاي آن حضرت دربارة گناه گفتيم، با آن كه بي ترديد معصوم است، همان جواب درباره خطا و اشتباه نيز قابل ارائه است.

پنجم: اهل سنّت ميگويند: معصوميغير از پيامبر نداريم. شيعه نيز ميگويد: معصوميغير از پيامبر و امام نداريم. پس هر دو فرقه قبول دارند كه همسران و دختران پيامبر و ديگران، معصوم نيستند. از سوي ديگر پيغمبر چهار نفر غير از خود را زير عبا جمع كرد و در حق آنان دعا فرمود (علي، فاطمه، حسن و حسين «عليهم السلام»). با توجه به اين كه فاطمة زهرا امام نيست و هيچ يك از دو فرقة شيعه و سني دربارة او ادعاي عصمت نكرده اند، معلوم ميشود كه دعاي پيامبر براي اين چهار نفر در زير عبا دعاي بر عصمت نبوده است.(تفسير القاسمي5/511)

جواب: هيچ شيعه اي نگفته است كه عصمت اختصاص به پيامبر و امام دارد. علماي شيعه اتفاق نظر دارند كه گراميدخت پيامبر اكرم (ص) معصوم است و كسي در اين امر بديهي ترديد نكرده است. از اين رو تركيب «چهارده معصوم» در كنار تركيب «دوازده امام» از تعابير رايج و مشهور نزد شيعيان است.

حتي عقيدة شيعه بر اين است كه امكان دارد افراد ديگري غير از اين چهارده نفر نيز معصوم باشند، مانند زينب كبري، حضرت ابوالفضل، حضرت عل اكبر (عليهم السلام) و ... ، ليكن دليلي بر عصمت آنها نداريم چنان كه دليلي برعدم عصمت آنها نيز نداريم. اما دربارة پيغمبر اكرم (ص) فاطمة زهرا (سلام الله عليها) و دوازده امام (ع) دليل داريم كه معصوم از هر گناه و خطايي بوده و هستند چنان كه درباره انبياي گذشته نيز دليل بر عصمت داريم.

در ميان اهل سنت نيز افرادي چون فخر رازي، با آن كه در بسياري از مسائل، از مبدأ تا معاد مناقشه كرده، (از اين رو امام المشككين ملقّب شده است) ليكن مناقشه اي در عصمت صديقة كبري (سلام الله عليها) از او مشاهده نشده است.

اين مسئله نشان ميدهد كه مفسر محترم، نه تنها آگاهي لازم از عقايد شيعه نداشته، بلكه تسلّط كافي بر مطالب علماي اهل سنت نيز نداشته است.

ششم: در پايان ميگويد: بر فرض كه آيه تطهير دلالت بر عصمت داشته باشد امر زايدي را دلالت كرده؛ چون مامعتقديم كه عصمت از شرايط امامت نيست. (تفسير القاسمي5/512)

جواب: حق، اين است كه تمام نزاع و اختلاف به همين مطلب بر ميگردد. چون نتوانستند امام و خليفة رسول خدا را بالا ببرند، امامت و خلافت را پائين آوردند و گرنه در جاي خودش بحث و اثبات شده است كه عصمت مطلقه يكي از اصلي ترين شرايط امامت است، يعني همان گونه كه در پيغمبر، عصمت شرط است در امام و خليفة پيغمبر نيز وجود عصمت ضروري است؛ زيرا او از همان موقعيت برخوردار است.

---

: آية الله جوادي آملي
تجلّي ولايت در آية تطهير